Với chủ đề tâm linh trong cuộc sống tinh thần của con người thì cốt lõi chỉ là MỘT trong khi hình thức bên ngoài vô cùng đa dạng. Và tương tự, thái độ con người khi tiếp cận thì có người nghiêm trang đứng xa trông đến, , có người coi thường, có người quỳ lạy tôn thờ, có người muốn tìm hiểu để để giải thiêng. Thái độ nào cũng được, vì có những thứ tồn tại không phụ thuộc vào nhận thức của con người.
Nghiên cứu tri thức tâm linh cổ xưa, tiến hành phân tích và giải thiêng là con đường hiếm người chọn vì nó đòi hỏi thời gian và tâm sức nhưng hái ra lợi ích vật chất thì không nhiều. Nhưng đây là một quá trình học hỏi để con người bên trong mở cửa lồng kính để vươn mình hòa cùng vũ trụ. Trong quá trình ấy, luôn cần một sự nhìn nhận để trả mọi thứ quay trở lại với trật tự của chính nó. Để nhìn mọi thứ bằng chính đôi mắt mình.
Và trong bài viết này, tôi sẽ giới thiệu sơ lược những hiệu ứng tâm lý, các kỹ thuật kết hợp sử dụng để các bạn có thêm nhiều cái nhìn.
Các hiệu ứng tâm lý được giới thiệu dưới đây không chỉ gói gọn trong Tarot hay Tâm Linh, mà các bạn có thể bắt gặp ở nhiều lĩnh vực trong cuộc sống. Đôi khi, chúng được sử dụng vô thức, cũng có khi là sử dụng có ý thức.
1. Hiệu Ứng Barnum hay Hiệu Ứng Forer:
Đầu tiên, hãy chú ý đến đoạn văn bản diễn tả về con người bạn như sau:“Bạn cần tình yêu thương và sự ngưỡng mộ từ người khác. Bạn khá là khiêm nhường. Bạn có nhiều tố chất tiềm ẩn mà lại không được tận dụng. Bạn có một số điểm yếu nhưng nhìn chung, bạn có thể trung hòa chúng. Bề ngoài bạn thể hiện kỉ luật và tự tin, nhưng bạn hay có xu hướng lo lắng và cảm thấy bất an. Đôi khi bạn cảm thấy vô cùng nghi ngờ với những quyết định mình đưa ra liệu có đúng đắn, hoặc mình đã làm điều đúng hay không.
"Bạn thích sự đa dạng, và những giới hạn khiến bạn thất vọng. Ngoài ra, bạn tự hào rằng mình suy nghĩ độc lập và sẽ không chấp nhận phát biểu của người khác ở giá trị bề mặt nếu không đủ dẫn chứng. Bạn hiểu rằng quá thành thật với mọi người là không khôn ngoan. Đôi khi bạn hướng ngoại, niềm nở và dễ hòa đồng, nhiều lúc khác bạn lại hướng nội, thận trọng và dè dặt. Một số khát vọng của bạn phần nào không thực tế. Một trong những mục tiêu chính của bạn trong cuộc sống là sự ổn định.”
Đoạn văn bản này là những thông tin mơ hồ, và dường như tương ứng với khá nhiều người trong chúng ta. Hiệu ứng này cho rằng con người dễ tin tưởng vào những thông tin mơ hồ, sáo rỗng và thường là tích cực. Đặc biệt hơn, khi nó xuất hiện dưới dạng báo cáo, những lá số hoàng đạo hằng ngày trên các tờ báo.
Hiệu ứng này xuất hiện khá phổ biến trong lĩnh vực bói toán từ bói bài tây, cho đến tử vi hay tarot. Có thể thí dụ đơn giản:
- Anh/ chị là người có căn tu, có được giác quan thứ 6. Anh/chị có vong theo, đó là vong nữ/ nam, nó theo phù hộ nhưng nhiều khi quấy phá khiến đôi lúc công việc trắc trở tình duyên lận đận.
- Lá bài Hậu Gậy cho thấy bạn là người nhiệt tình vui vẻ mạnh mẽ sạch sẽ không có ghẻ nhưng đôi lúc cũng yếu mềm như mọi người.
- Năm nay anh/ chị bị sao La Hầu/ Kế Đô nên hạn lớn lắm, muốn qua thì phải dâng sao giải hạn.
Điểm nhấn của hiệu ứng này chính là nói ra những thông tin chung chung, mà đôi khi với bất kì ai cũng có thể đúng, hoặc là dạng thông tin nước đôi. Một số người bất lương thì sử dụng để tung hỏa mù đe dọa người yếu tim hòng trục lợi. Thí dụ các thầy tướng số hay phán là ấn đường có hắc khí, nhìn thấy huyết quang tai ương để bán các gói giải hạn thí dụ như mua bùa cầu an, làm lễ giải hạn ( sẽ được phân tích ở các hiệu ứng sau). Mở rộng ra, thì những kẻ lừa đảo, đa cấp, ảo thuật tâm trí, nhà tâm thần luận cũng nắm thông thạo hiệu ứng này. Tất nhiên, dùng vào mục đích như thế nào là tùy vào người sử dụng.
2. Hiệu Ứng Đoàn Tàu (Bandwagon Effect):
Hiệu ứng này chỉ ra là một người có xu hướng hành động và tin theo những điều mà đám đông tin tưởng và hành động. Thí dụ như những thứ thuốc truyền miệng được nhiều người tin mà chưa kiểm chứng, những câu chuyện cảm động được nhiều người chia sẻ.... Người ta thích ăn những món đang được nhiều người thích ( mì cay có thể xem là hiện tượng), mặc những gì mà người khác đang chuộng...
Khó có thể tránh nếu bản thân chúng ta không biết, vì hiệu ứng này diễn ra một cách vô thức. Nhưng lại chịu sự tác động từ bên ngoài như gia đình, mạng xã hội, truyền thông. Đơn giản thế hệ lớn luôn muốn con cái được ổn định trong công việc nhà nước vì mọi người đều đã từng như vậy. Hay các bạn học sinh nộp đơn vào những ngành dễ kiếm việc, lương cao mà không quan tâm bản thân có đam mê hay không?
Quay trở lại với bói toán, thì hiệu ứng này được xuất hiện dưới dạng “ chim mồi, chân gỗ” có chủ ý, hay dạng “con nhang con đèn” không chủ ý.
- Dạng chim mồi chân gỗ thường được gặp là kẻ được các thầy bà tung ra để phao tin, để khiến người mới đến có thể tin tưởng. Đồng thời, cũng để điều tra thông tin người đi xem bằng cách tiếp cận hỏi han. Thí dụ trong một buổi xem bói, người xem trước bỗng dưng gào lên là thầy phán đúng quá, rồi khóc rưng rưng với những thông tin thầy đưa ra và sau đó đưa ngay cho thầy liền 4 tờ 500k. Thì những người ngồi đợi phía sau không thể không ấn tượng. Hay các thầy đồng thường tung chân gỗ ra cắm mắt để dò hỏi thông tin người muốn gọi hồn áp vong.
- Dạng con nhang con đèn là dạng đệ tử cuồng tín của các thầy bà, tin tưởng thầy bà là tiên là thánh, chuyên ăn nhang ăn khói, không ăn cơm trần rượu tục. Lực lượng này sẽ khiến người khác cũng đồng thời tin tưởng và kéo vào hệ thống. Càng cúng nhiều tiền, thì số lượng và cấp bậc tiên thánh phù hộ sẽ càng nhiều.
Nên để tránh đi tàu nhanh, hãy thận trọng xem xét và tránh dư luận bên ngoài ảnh hướng đến phán đoán và tư duy của bản thân.
3. Hiệu Ứng Hào Quang ( Halo Effect)
Hiệu ứng này cho thấy quan điểm và thái độ của chúng ta ảnh hưởng đến việc chúng ta đánh giá sự việc, con người. Thí dụ như chúng ta thường có thiện cảm với người đẹp hơn người xấu, và liên kết điều này đến với các đặc tính tốt khác, trong khi điều này dường như là phi lý trí.
Trong cuộc sống, ấn tượng người mà chúng ta gặp sẽ quyết định khá nhiều cách chúng ta hành xử. Hay chúng ta sẽ thích người hòa đồng, nhiệt tình hơn là người trầm tính lạnh lùng, ăn mặc tươm tất hơn là người thiếu chăm chút áo quần.
Trong mọi lĩnh vực, đều có những vầng hào quang thực sự và những thứ hào quang giả tạo. Thứ hào quang giả tạo được vay mượn từ người khác. Thí dụ như những dịch vụ xăm phép Thái lấy hình ảnh của Angelina Jolie để chạy quảng cáo trên facebook, thông tin xăm phép ở đây còn chưa xác định hiệu quả nhưng danh tiếng của cô khiến nhiều người tin theo. Nhưng những rắc rối từ vụ ung thư cho đến hôn nhân tan vỡ của cô, có lẽ nào là do xăm phép?
Hay như một số dịch vụ mượn danh tiếng và hình ảnh ngưởi nổi tiếng để đăng lên trên mạng xã hội nhưng chỉ có những hình ảnh giống nhau đăng tới đăng lui. Sau đó còn mơn trớn khách hàng nhẹ dạ để thỉnh bùa thái, tắm hoa giải duyên nghiệp .v.v.v. Chỉ cần là người khôn ngoan, đều có thể nhìn ra những chiêu trò hào quang ảo ấy.
4. Hiệu Ứng Chân Lý Ảo Tưởng ( Illusory Truth Effect)
Con người có xu hướng tin một thông tin là đúng khi liên tục tiếp xúc với nó. Nghĩa là chúng ta khi liên tục nghe một thông tin được lặp đi lặp lại liên tục thì trong vô thức chúng ta đã có hình ảnh của nó và thường sẽ dễ tin tưởng hơn so với những thông tin mới nghe lần đầu.
Hiệu ứng này thường bắt gặp trong lĩnh vực quảng cáo, như để chạy quảng cáo một dịch vụ Bói Toán thì người ta sử dụng nhiều tài khoản khác nhau để reviews, để liên tục nhắc đến dịch vụ đó. Hay trên các diễn đàn sẽ thường tự tạo câu hỏi, chủ đề và tự lấy tài khoản khác trả lời. Điểm dễ nhận biết là thông điệp được lặp đi lặp lại : “ dịch vụ ở A là tốt nhất, với những người giỏi nhất”. Với những người không biết, thì thường sẽ bị tác động vô thức.
Hiệu ứng này kết hợp với hiệu ứng đoàn tàu, thì khi muốn chơi xấu những người đối thủ trong công việc, thì sử dụng chim mồi chân gỗ đôi khi là chim lợn dạng thánh mẫu để tung tin đối thủ cạnh tranh phá giá, bán hàng nhảm nhỉ,..., kết hợp với hiệu ứng hào quang hình thức này cũng đồng thời dựng nên một hình ảnh đẹp sau đó để hình ảnh/ thần tượng/ hoa hậu liên tục phát ngôn những thứ về những thứ họ muốn bơm vào đầu chúng ta. Việc lặp đi lặp lại, không hề vô nghĩa.
Tương tự trong bói toán, các hiệu ứng không đứng riêng mà liên hoàn với nhau. Các thầy/ bà sẽ lặp đi lặp lại liên tục cho sai thành đúng. Thí dụ:- Chị thấy người yêu của cưng có một lá ba cốc thì nó đang ngoại tình đấy, đúng không? Nếu không thì cũng là ngoại tình trong tâm tưởng. Chị còn thấy thêm lá Hậu Kiếm, nó đang hạnh phúc bên con này này, cái con hậu kiếm này này. Mày về chia tay đi.
Quá trình thực hiện trong bói toán đôi khi không cần người bói phải lặp đi lặp lại, mà chỉ cần sử dụng đúng từ thì tự động bản thân người xem sẽ tự động lặp lại. Và bắt đầu nhìn đâu cũng thấy nghi ngờ. Đây là nguyên nhân dẫn đến những cuộc cãi vả, đau khổ và chia tay như đúng lời tiên đoán.
Luôn có sự tương tác, thầy bói gieo vào lòng người xem mầm mống sự nghi ngờ, và người xem thì liên tục “tự kỷ ám thị”, hay là tự thôi miên mình là sự việc như thế. Nên vô thức sẽ cố hành động để sự việc như vậy.
5. Hiệu Ứng Thiên Kiến Xác Nhận ( Confirmation Bias)
Chúng ta thường ưa chuộng những thông tin nào xác nhận hay ủng hộ niềm tin. giả thiết của chúng ta. Và chúng ta sẽ diễn tả nó một cách thiên vị, đồng thời từ chối những góc nhìn khác từ cùng một vấn đề. Hiệu ứng này diễn ra mạnh hơn với những vấn đề cảm xúc, niềm tin bên trong của chúng ta.
Trong Tarot, thường chúng ta sẽ bắt gặp những người có thiên kiến rằng bộ bài có linh hồn ( thần tiên quỷ quái...) và đồng thời bảo vệ quan điểm của họ một cách mãnh liệt. Đây có thể xem là một dạng thiên kiến cá nhân, nó tự do và vô hại khi thuộc về cá nhân. Khi những con người này mất kiểm soát, và tự ảo tưởng rằng mọi bộ bài đều phải có hồn. Và nhìn đâu cũng thấy hồn thì từ thiên kiến bắt đầu trở thành tự kỷ ám thị và dẫn đến rối loạn hành vi.
Khi đi xem bói, thường chúng ta thích những nghe những thông tin về: thuận lợi, suông sẻ, quý nhân phù trợ, công danh hanh thông, tài lộc dồi dào, thiên di ào ào. Ghét nghe những thông tin như khổ tiền, khổ tình, khổ tâm, khổ dâm... Nên nắm bắt tâm lý đó, thầy bói bất lương thường sẽ nhìn người mà ra bài. (đây là một dạng kỹ thuật sẽ phân tích ở dưới)- Bài 1: tán dương, khen. Đàn ông thì tán dương công danh sự nghiệp, đàn bà thì tán dương tình cảm gia đình. Trẻ khác, già khác. Khen thì phải khen tới tận đời con đời cháu phúc đức hưởng không hết.
-Bài 2: chê, dọa. Chê số mệnh mạt phải chịu đời bạo dâm, phải chịu đày đọa khổ tâm khổ tình. Kèm theo chê thì có một số dịch vụ cúng bái, thờ phụng, bùa chú, .... để hóa giải. Dọa thì dọa năm nay có hạn to, hạn bố hạn mẹ hạn cha hạn chú, phải dâng sao giải hạn, phải hầu thánh mới mong tai qua nạn khỏi.
Những lúc này, hiệu ứng trải nghiệm có sẵn (Availability Heuristic) trỗi lên bên trong chúng ta. Con người thường lo sợ trước vô thường như đau khổ, cái chết hay đến những nỗi sợ rụng tóc tăng cân nhỏ nhặt. Nên chúng ta thường cho rằng những cái hạn mà thầy nói nhiều như rau cải ở siêu thị, lúc nào cũng có, lúc nào cũng chực chờ đè đầu chúng ta ( có một phần truyền thông báo chí đưa tin cướp hiếp giết góp tay). Kèm theo với hiệu ứng thiên kiến tiêu cực (Negativity Bias) kéo chúng ta vào vũng lầy của những điều bi quan. Mà ở đó, cái cúng sao cái bùa là thứ phao cứu sinh cho tâm linh.
6. Hiệu Ứng Pygmalion hay Lời Tiên Tri Tự Hoàn Thành ( Self-fulfilling Prophecy)
Khác với dạng thiên kiến xác nhận, thì hiệu ứng này là dạng hành vi xác nhận. Nghĩa là niềm tin và kì vọng của con người ảnh hưởng đến hành vi của bản thân và biến nó thành hiện thực. Trong cuộc sống, hiệu ứng này xuất hiện khá nhiều ở giáo dục hay nhân sự. Nếu ta động viên, tôn trọng, kì vọng, tin tưởng ở người học sinh/ nhân viên thì họ có xu hướng thực hiện và biến các kì vọng, tin tưởng đó thành hiện thực.
Tương tự như vậy, số mệnh luôn tồn tại những biến số. Khi một người đang tuyệt vọng lại thu gặt được niềm tin, sự kì vọng từ một người thầy đức hạnh thì họ sẽ có thêm sức mạnh để vượt qua khó khăn. Nhưng ngược lại, đại đa số thầy bà đều cố tình sử dụng những thông tin tiêu cực để khiến tinh thần người xem mất tự chủ, đồng thời dự đoán một tương lai đầy tai ương .Số cô là số sát phu, khó có thể ích phu vượng tử. Ai lấy cô thì phải tuyệt tự tuyệt tôn.
Số anh là số cô thần quả tú, số cả đời cô độc, yêu ai cũng không thành còn bị lừa gạt.
Tướng cô là tướng dâm, thường dễ ngoại tình. Anh mà lấy cô ta thì sẽ đầu mọc mấy cái sừng.
Cô là căn cô chín, là con tiên con thánh nên ăn lộc tiên lộc thánh, ăn lộc không hầu thánh thì trời đánh thánh vật, cầm tiền tiền đi cầm cu cu gãy.
"Cửu tiêu long ngâm kinh thiên biến, Phong Vân tế hội tiệm thủy du", thành tại Phong Vân, mà bại cũng tại Phong Vân.
Lời tiên tri tự thành này có thể tìm thấy trong thần thoại Hi Lạp về Oedipus, hay trong tác phẩm Macbeth. Hay gần đây là lời tiên tri về số phận của chúa tể Voldemort trong tác phẩm Harry Potter.
Hiệu ứng này thành hay bại, đều nằm ở tay người dùng. Nhưng tôi tin tưởng ai đọc được những dòng này đều có trái tim đẹp để sử dụng nó vào mục đích tốt đẹp cho thế giới trần trụi ngoài kia.
Kết Luận
Có một câu chuyện như vậy, bạn vào một quán cà phê sang trọng nhìn thấy một anh chàng đang trải những lá bài Tarot trên bàn và ăn mặc khá chỉnh chu, và trong quá trình đó anh ta diễn tả con người bạn là người vui vẻ nhưng đôi lúc hay dễ suy tư lo lắng, số mệnh sau này dễ đi nhiều và vất vả. Trong đời bạn có mối quan hệ kì lạ với người họ Nguyễn và người tên Tài. Đồng thời, người ấy còn nhìn thấy hình ảnh một cô gái/ chàng trai ở phía sau lưng/ hay trên những quân bài, họ đã chết và có những điểm đen trên ngực hay cổ...
Có vô vàn những câu chuyện như vậy xảy ra xung quanh chúng ta, như câu chuyện trên thì đây là một buổi trình diễn ảo thuật dạng thôi miên tâm trí, chứ không phải là một buổi đọc Tarot hay cái gì khác. Chỉ là trình diễn, và người trình diễn khiến bạn cảm thấy đúng đúng nhưng đôi khi sự thật có thể không phải như thế. Tarot ở câu chuyện này chỉ là một phương tiện che mắt, vì dù bốc ra lá nào thì bài nói hay câu hỏi cũng đã được soạn sẵn bài bản. Mọi thứ nếu như nó diễn ra ở đúng nơi, đúng tinh thần thì sẽ thật tốt đẹp. Nhưng ngoài kia, lại luôn có những người chực chờ để trình diễn, để biến mình thành thần tiên để kẻ khác phải thờ phụng, vậy bạn hãy luôn phải trân trọng niềm tin của mình.
Phùng Lâm, một người nghiên cứu tâm linh tại Sài Gòn. Bài viết mang quan điểm riêng của tác giả.